اختلال adhd یا کم توجهی بیش فعالی ازجمله اختلالات رایج در میان کودکان است. این اصطلاح طیفی بسیار وسیع و گسترده را شامل می‌شود. اختلال بیش فعالی در افراد مختلف به شکل‌های گوناگون دیده می‌شود. مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری ها در آمریکا اعلام کرده‌اند که حدود ۶٫۴میلیون نفر از کودکان آمریکایی دچار این اختلال هستند. در گذشته فقط بر بی‌توجهی تمرکز داشتند و از ویژگی‌های بیش فعالی کودکان مبتلا سخنی به میان نمی‌آمد. درواقع، اختلال مذکور عمدتا ناتوانی افراد در تمرکزکردن شناخته می‌شد و به آن add می‌گفتند اما، درحال‌حاضر، این اصطلاح کاملا منسوخ شده است. انجمن روانشناسی آمریکا در چاپ پنجم کتابچه راهنمای آماری و تشخیصی بیماری های روانی ، که در ماه مه سال ۲۰۱۳ منتشر کرده، معیارهای ابتلا به اختلال کم توجهی بیش فعالی را تغییر داده است. خواندن متن را ادامه دهید تا درباره این اختلال بیشتر بدانید.
انواع اختلال کم توجهی بیش فعالی یا adhd
سه نوع اختلال کم توجهی بیش فعالی یا adhd وجود دارد:
1- بی‌توجهی
اختلال بی‌توجهی همان حالتی است که بیشتر بر ناتوانی در تمرکز کردن انگشت می‌گذارد و به بیش‌فعالی بی‌اعتناست. به‌عبارت‌دیگر، علائم کافی برای اثبات ابتلای فرد به بی‌توجهی عبارت‌اند از اینکه به‌خوبی تمرکز نمی‌کند یا به‌راحتی دچار حواس پرتی می‌شود، اما خبری از ویژگی‌های یک فرد بیش فعال یا رفتارهای تکانشگری در او نیست.
2- بیش فعالی / تکانشگری
در این حالت از اختلال، فرد مبتلا دارای علائم بیش فعالی است اما نشانه‌ای از نبود تمرکز و بی‌توجهی در رفتارهایش دیده نمی‌شود.
3- حالت ترکیبی
حالت ترکیبی حالتی است که، در آن، فرد مجموعه‌ای از نشانه‌های حواس‌پرتی، تکانشگری، بیش‌فعالی و ناتوانی در تمرکزکردن را از خود بروز می‌دهد.
بی‌توجهی و نبود تمرکز
بی‌توجهی و دشواری در تمرکزکردن از نشانه‌های اختلال کم‌توجهی بیش فعالی است و درصورتی‌که کودک دارای علائم و رفتارهای زیر باشد، پزشک متوجه وجود این اختلال در او خواهد شد:
- به‌راحتی دچار حواس‌پرتی می‌شود؛
- حتی در انجام‌دادن کارهای روزانه هم فراموش‌کار است؛
- در انجام‌دادن تکالیف مدرسه نمی‌تواند به جزئیات توجه کند و ازروی بی‌دقتی مرتکب اشتباهاتی می‌شود؛
- در انجام‌دادن کارها و فعالیت‌های مختلف از تمرکزکردن عاجز است؛
- حتی زمانی که فردی به‌طور مستقیم و رودر رو با او صحبت می‌کند به گوینده توجه ندارد و او را نادیده می‌گیرد؛
- پیروی‌کردن از دستورالعمل‌ها و قوانین برایش ممکن نیست؛
- در انجام‌دادن کارهای خانه یا مدرسه ناموفق است؛
- تمرکزش را به‌آسانی از دست می‌دهد یا حواسش پرت می‌شود؛
- با نظم و انضباط مشکل دارد؛
- از فعالیت‌هایی مانند انجام‌دادن تکالیف که به صرف زمان طولانی و تلاش‌های ذهنی نیاز دارد خوشش نمی‌آید؛
- موارد ضروری و لازم برای پیشبرد وظایف و کارهای مختلف را گم می‌کند.
جهت ارتباط با روانشناسان و مشاوره کودک کلیک کنید.
بیش فعالی / تکانشگری
بیش فعالی / تکانشگری از نشانه‌های اختلال کم‌توجهی بیش فعالی است و درصورتی‌که کودک دارای علائم و رفتارهای زیر باشد، پزشک متوجه وجود این اختلال در او خواهد شد:
- همیشه میل رفتن دارد و انگار بی‌قرار انجام‌دادن کاری است؛
- بیش‌ازحد حرف می‌زند؛
- در امور مختلف، برای رسیدن نوبتش صبور نیست؛
- روی صندلی وول می‌خورد، پاها یا دست‌هایش را تکان می‌دهد و بی‌قرار است؛
- زمانی که باید روی صندلی بنشیند مدام بلند می‌شود؛
- در موقعیت‌هایی که باید آرام باشد، از درودیوار بالا می‌رود و در جای خود نمی‌نشیند؛
- نمی‌تواند به‌آرامی بازی کند یا در فعالیت‌های سرگرم‌کننده آرامشش را حفظ کند؛
- قبل از اینکه پرسش افراد تمام شود میان کلامش می‌آید و پاسخ می‌دهد؛
- مدام وسط حرف دیگران می‌پرد.
دیگر نشانه‌های اختلال adha یا کم توجهی بیش فعالی
بی‌توجهی، بیش فعالی و تکانشگری ازجمله نشانه‌های مهمی هستند که به تشخیص اختلال adhd کمک می‌کنند. علائم و نشانه‌های دیگری که اثبات می‌کند فلان کودک یا بزرگ‌سال به چنین اختلالی دچار است شامل موارد زیر می‌شود:
- بروز نشانه‌های اختلال adhd تا قبل از ۱۲سالگی؛
- بروز علائم در بیش از یک موقعیت و مکان، مثلا در خانه، مدرسه، در برخورد با دوستان یا موقعیت‌های دیگر؛
- اثرگذاری علائم و نشانه‌های اختلال بر فعالیت‌ها در محیط کار، مدرسه یا دیگر موقعیت‌های اجتماعی؛
- وجود رفتارهایی که نمی‌توان آنها را با اختلالات دیگر مانند اختلالات اضطراب و خلق‌وخو توجیه کرد.
رفتارهای رایج در افراد مبتلا به اختلال adhd
تقریبا تمام افراد، در طول زندگی خود، سطوحی از اختلال adhd را تجربه می‌کنند. اگر علائم و مشکلات این اختلال به‌تازگی در بزرگ‌سالی برای‌تان رخ داده است یا گهگاه شاهد آن بوده‌اید، به‌احتمال زیاد دچار این اختلال نیستید. زمانی می‌توان فرد را مبتلا به اختلال adhd دانست که علائم در او به حدی شدید باشد که در بیش از یکی از زمینه‌های زندگی فرد مشکلاتی قابل‌توجه به وجود آورد. ردپای این علائم مخرب و مداوم به کودکی فرد می‌رسد. تشخیص adhd در بزرگسالان کمی دشوار است، زیرا علائم آن با نشانه‌های اختلالات دیگر مانند اضطراب و اختلالات خلق‌وخو شباهت دارد. همچنین، بزرگسالان مبتلا به اختلال کم توجهی بیش فعالی معمولا حداقل یک مشکل روحی دیگر مانند اضطراب یا افسردگی را هم تحمل می‌کنند.
زمان مراجعه به پزشک
اگر علائم و نشانه‌های مذکور باعث بروز مشکل در زندگی عادی فرد شود، باید به پزشک مراجعه کند. پزشکان متخصص می‌توانند این بیماری را تشخیص دهند. مراجعه به متخصصی که در این زمینه تجربه دارد در بهبود روند درمان مؤثر است.
دلایل ابتلا به adhd
دلیل اصلی بروز اختلال کم توجهی بیش فعالی مشخص نیست و تلاش‌ها برای کشف آن همچنان ادامه دارد. ازجمله عواملی که در ابتلا به این مشکل نقش دارند باید این موارد را ذکر کرد:
- عوامل ژنتیکی: امکان دارد که اختلال adhd ارثی باشد. مطالعات نشان می‌دهد که عوامل ژنتیکی می‌توانند در اختلال adhd نقش داشته باشند؛
- عوامل محیطی: عوامل محیطی مشخص مانند قرارگرفتن در وضعیت آب‌وهوایی آلوده (مثلا قرارداشتن در معرض سرب) هم می‌تواند موجبات ابتلا به اختلال کم توجهی بیش فعالی را فراهم کند؛
- مشکلات در حین رشد: مشکلاتی که در حین رشد در سیستم اعصاب مرکزی رخ می‌دهند می‌توانند نقشی مهم در بروز adhd داشته باشند.
عوامل ایجاد خطر ahdh
خطر ابتلا به اختلال adhd در موقعیت‌های زیر افزایش می‌یابد:
- داشتن والدین یا خواهر و برادرهایی که به اختلال کم توجهی بیش فعالی یا اختلالات روحی دیگر مبتلا هستند؛
- مصرف الکل، مواد مخدر یا سیگار کشیدن مادر در دوران بارداری؛
- قرارگرفتن در معرض مواد و محیط‌های سمی در دوران کودکی هم می‌تواند احتمال ابتلا به این اختلال را افزایش دهد. برای مثال، وجود سرب در رنگ و لوله‌های بناهای قدیمی ازجمله عوامل افزایش احتمال بروز adhd است؛
- تولد زودهنگام.
خطرات ناشی از اختلال کم توجهی بیش فعالی
ابتلا به این مشکل می‌تواند زندگی را برای افراد دشوار کند. برای مثال:
- عملکرد ضعیف در مدرسه یا محل کار؛
- بیکاری؛
- مشکلات مالی؛
- بروز مشکلات قانونی (زیرپاگذاشتن قانون ازسوی فرد و به‌وجودآمدن مشکلاتی در پی آن)؛
- مصرف الکل و مواد مخدر؛
- وقوع تصادفات رانندگی و…؛
- نبود ثبات در روابط بین‌فردی؛
- ضعف در سلامت روان و جسم؛
- تضعیف وجهه شخصی برای خود فرد (نداشتن تصویری درست و واضح از خود)؛
- تلاش برای خودکشی.
بروز اختلالات دیگر در کنار اختلال adhd
اگرچه اختلال کم توجهی بیش فعالی نمی‌تواند باعث شکل‌گیری اختلالات روانی دیگر شود، اما بعضی از مشکلات هم در کنار آن به وقوع می‌پیوندند؛ یعنی هرچند که adhd ریشه وقوع آنها نیست اما در کنار آن می‌توانند در فرد پدیدار شوند:
- اختلالات خلق‌وخو: بسیاری از افراد مبتلا به adhd دچار اختلالات خلق‌وخویی مانند افسردگی یا اختلالات دوقطبی هم هستند. لزوما نمی‌توان علت مشکلات جانبی در کنار اختلال adhd را در این مشکل پیدا کرد، اما هم‌زمانی وقوع‌شان و مشکلاتی مانند ترس‌ها و شکست هایی که با ابتلا به اختلال adhd پیش می‌آید باعث می‌شود مشکلاتی مانند افسردگی تشدید شوند.
- اختلالات اضطراب: اختلالات اضطراب اغلب در بزرگسالان به وقوع می‌پیوندد. از نشانه‌های آن می‌توان نگرانی‌های استرس‌زا و عصبی‌شدن را برشمرد. اضطراب در مواجهه با چالش‌ها و شکست‌های ناشی از adhd تشدید می‌شود.
- اختلالات روان‌پزشکی دیگر: بزرگسالان مبتلا به اختلال adhd در معرض ابتلا به اختلالات روان‌پزشکی دیگری مانند اختلالات شخصیتی، اختلال انفجاری متناوب یا اختلال سوءمصرف مواد هستند.
- اختلالات یادگیری: افراد مبتلا به اختلال کم توجهی بیش فعالی، نسبت به سن‌شان، در یادگیری عقب هستند. هوشآنها متناسب با سن‌شان نیست و در تحصیلات موفقیت های کمتری به دست می‌آورند. اختلالات یادگیری به مشکلاتی در درک و ارتباطات فرد مبتلا مربوط می‌شوند.
اختلال کم توجهی بیش فعالی در بزرگسالان
بزرگسالان مبتلا به اختلال کم توجهی بیش فعالی یا adhd از کودکی به این مشکل دچار می‌شوند. اما امکان دارد که وجود اختلال مذکور در بزرگ‌سالی در آنها کشف شود. تشخیص وجود این مشکل معمولا از طریق یک دوست، همکار یا یکی از اعضای خانواده صورت می‌گیرد که مشکلات در روابط یا محل کار را می‌بیند. بزرگسالان می‌توانند به هریک از سه نوع نام‌برده از اختلال کم توجهی بیش فعالی دچار شوند. تفاوت‌های جسمی بزرگسالان با کودکان و بلوغ‌شان باعث می‌شود که علائم اختلال در آنها به‌شکل متفاوت ظاهر شود.
آیا امکان دارد درمان‌نکردن اختلال کم توجهی بیش فعالی به استمرار این وضعیت در بزرگ‌سالی بینجامد؟ واقعیت این است که با رشد و ورود به بزرگ‌سالی، قشر پیش‌پیشانی مغز هم رشد می‌کند و به بلوغ می‌رسد. این موضوع باعث کاهش شدت علائم اختلال می‌شود. تقریبا مشخص شده است که حدود یک‌سوم از مبتلایان در بزرگ‌سالی دیگر نشانه‌های این اختلال را ندارند. البته امکان دارد که علائم همچنان به‌شکلی خفیف‌تر هم در افراد وجود داشته باشند.
شدت و تشخیص اختلال کم توجهی بیش فعالی
شدت نشانه‌های اختلال کم توجهی بیش فعالی می‌تواند از حالت متوسط تا شدید متفاوت باشد. این تفاوت‌ها به وضعیت روان و محیط هر فرد وابسته است. بعضی از افراد در هنگام انجام‌دادن کارهایی که دوست ندارند علائم خفیفی از اختلال را بروز می‌دهند. اما درباره کارهای که دوست دارند توجه و دقت کافی به خرج می‌دهند.
بعضی دیگر از افراد مبتلا به اختلال کم توجهی بیش فعالی هم هستند که علائم شدیدتری از خود بروز می‌دهند و درنتیجه، این اختلال کار، مدرسه و حضورشان در موقعیت‌های اجتماعی مختلف را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. در بیشتر مواقع، علائم و نشانه‌های اختلال در افراد در محیط‌های ساختارنیافته‌تر و نامنظم‌تر تشدید می‌شود. برای مثال، در پارک و زمین بازی می‌توان شاهد شدیدترشدن بروز علائم اختلال بود اما در محیطی مانند مدرسه چنین چیزی کمتر نمود و بروز پیدا می‌کند. در محیطی مانند مدرسه که نظم و ساختار بیشتری وجود دارد و در آن ارزیابی عملکرد صورت می‌گیرد، افراد مبتلا به اختلال کم توجهی بیش فعالی نشانه‌های کمتری بروز می‌دهند. مشکلات و وضعیت‌های دیگری مانند اضطراب، افسردگی یا ناتوانی‌های مختلف در یادگیری باعث شدیدتر شدن اختلال کم توجهی بیش فعالی می‌شوند. در بعضی از افراد، با ورود به بزرگ‌سالی، نشانه‌های اختلال هم از بین می‌رود. مثلا بزرگ‌سالی که در کودکی به این مشکل دچار بوده است در بزرگ‌سالی می‌تواند بی‌قراری‌اش را بیشتر تحت کنترل درآورد.
تشخیص علائم اختلال کم توجهی بیش فعالی در بزرگسالان می‌تواند دشوار باشد. درهرحال، علائم اصلی این مشکل از قبل از ۱۲سالگی بروز می‌کنند و تا بزرگ‌سالی ادامه دارند و مشکلاتی جدی به وجود می‌آورند. هیچ آزمایشی به‌تنهایی نمی‌تواند به تشخیص قطعی adhd بینجامد. برای رسیدن به تشخیصی درست مراحل و آزمایش‌های زیر لازم‌اند:
- آزمایش جسمانی: این آزمایش‌ها به ریشه‌یابی دلایل احتمالی نشانه‌های موجود در فرد کمک می‌کنند؛
- جمع‌آوری اطلاعات: در این روش درباره تمام مسائلی که بیمار به‌تازگی تجربه کرده است از او سؤال می‌شود، سوابق سلامت خانواده و خود شخص و تاریخچه و سوابق علائمی که تجربه کرده هم بررسی می‌گردد؛
- آزمون‌های روانشناسی یا استفاده از مقیاس درجه‌بندی adhd: این آزمون‌ها به جمع‌آوری اطلاعات درباره نشانه‌ها و ارزیابی‌شان کمک می‌کند.
اختلالات مشابه adhd
بعضی از مشکلات و اختلالات دارای علائم و نشانه‌هایی مشابه اختلال کم توجهی بیش فعالی هستند؛ مثلا:
- اختلالات سلامت روان مانند افسردگی، اضطراب، وجود نقص در یادگیری و زبان، اختلال سلوک و…؛
- مشکلات پزشکی که می‌تواند روی رفتار و افکار اثر بگذارد مانند اختلال رشد، اختلال تشنج، مشکلات تیروئید،اختلالات خواب، صدمات مغزی یا هیپوگلیسیمی.
شما می توانید برای کسب اطلاعات بیشتر و دریافت مشاوره آنلاین با مشاورین و متخصصان مجرب گپچه در این لینک در ارتباط باشید.
بیشتر بخوانید:
نحوه برخورد با کودک غرغرو
نحوه رفتار با کودک پنج ساله و نکات طلایی که والدین باید بدانند