یکی از مهم‌ترین چالش‌هایی که همواره در دوران نوجوانی مطرح می‌شود و متخصصان تاکید زیادی بر آن دارند، شکل گیری هویت در نوجوانان است. در واقع شکل گیری هویت بدین معنا است که به ماهیت وجودی خود پی ببرید و به طبع آن بتوانید به بهداشت جسمی و روانی دست یابید. عوامل بسیاری از جمله عوامل اجتماعی، خانوادگی و تفاوت‌های جنسیتی می‌توانند در شکل گیری هویت تاثیرگذار باشند. حل بحران هویت از آن جهت اهمیت دارد که به واسطه آن معنایی برای زندگی می‌یابید و متعاقبا اهدافی را دنبال می‌کنید. همچنین میتوانید به راحتی در زندگی تصمیم بگیرید و از بسیاری مشکلات و آسیب‌های اجتماعی در امان بمانید. با توجه به اهمیت این موضوع در ادامه این مقاله با ما همراه باشید و میتوانید از مشاوره نوجوان رایگان گپچه با روانشناسان ما در ارتباط باشید.
نوجوانی، حد فاصل بین کودکی و جوانی است که حدود سنی 12-13 سالگی تا 18 سالگی را شامل می‌شود. یکی از اصلی‌ترین نشانه‌های دوران نوجوانی، بلوغ است که بر مسائل فیزیولوژیک و روانی تاثیر می‌گذارد. بلوغ فیزیولوژیک شامل تغیرات بدنی است که در فرد اتفاق می‌افتد و بلوغ روانی با چالشی به نام "بحران هویت" همراه است. در نوجوانی متوجه این نکته می‌شوید که به زودی مسئولیت‌ها و نقش‌هایتان در زندگی بیشتر خواهد شد و باید روش مشخصی را برای حل مسائل خود در پیش بگیرید. مهم ترین سوالی که در این مرحله احتمالا برایتان به وجود می‌آید این است که "من کیستم؟". پاسخ دهی به این سوال توسط نوجوان مقدمه‌ای برای ایجاد هویت در وی است.
هویت چیست؟
هویت از نظر روان شناسی یعنی اینکه شما خود را به عنوان یک موجود منحصر به فرد چگونه تعریف می‌کنید. افراد در مرحله نوجوانی می‌خواهند به ماهیت وجودی خود پی ببرند و بدانند چه هستند و از کجا آمده‌اند؟ ارزش‌های اجتماع و فرهنگ چیست و فرد باید چه نوع از جهت گیری در مقابل این ارزش‌ها داشته باشد؟ هویت جنسی و ارتباط با جنس مخالف باید به چه صورتی باشد؟ ممکن است پاسخ دادن به این پرسش‌ها سردرگم کننده باشد و چند سال طول بکشد.
انواع شکل گیری هویت در نوجوانان
با توجه به تعداد حوزه‌هایی که فرد در صدد پاسخ گویی به سوالاتش است، هویت‌های متنوعی مانند هویت فردی، هویت اجتماعی، هویت جنسی و.... شکل می‌گیرد. هویت انواع مختلفی دارد که به مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌شود.
1. هویت فردی: شامل خصوصیات، توانمندی‌ها و صفات مثبت و منفی فرد.
2. هویت خانوادگی: جایگاه فرد در خانواده و کیفیت ارتباط او با سایر اعضای خانواده.
3. هویت فرهنگی: احساس تعلق به یک گروه با ارزش‌های خاص.
شکل گیری هویت در نوجوانان
فرد در مرحله نوجوانی با بحرانی روبه‌رو می‌شود که می‌خواهد به سوال "من کیستم" پاسخ دهد. نوجوان نیاز دارد تا در مورد مسائل ارتباطی، اجتماعی، عاطفی، جنسی و اخلاقی، ارزش‌هایی پیدا کند و به آن‌ها متعهد شود. اگر این کاوش‌ها به نحو مطلوبی به نتیجه برسند منجر به حل شدن بحران هویت می‌شوند و در نهایت هویت شکل می‌گیرد. افرادی که هویت خود را به نحو مطلوبی شکل می‌دهند، خود را به راحتی می‌پذیرند و خودپنداره قوی پیدا می‌کنند، اهداف روشنی در زندگی دارند، عزت نفس بالایی دارند، می‌توانند به راحتی در زندگی خود تصمیم بگیرند و کمتر دچار تزلزل می‌شوند. این افراد به طور کلی مسئولیت پذیر هستند ولی اگر نتوانند بر بحران فائق بیایند، دچار مشکلات زیادی در دوره نوجوانی و سپس در دوره‌های بعدی زندگی می‌شوند.
حتما بخوانید: روانشناس نوجوان چه کمکی میتواند به خانواده ها کند؟
حالت های مختلف شکل گیری هویت در نوجوانان
در مسیر تدیجی شکل گیری هویت چهار حالت به وجود می‌آید.
1. کسب هویت: فرد به راحتی گزینه‌های مختلف را بررسی می‌کند و سپس یکی از آن‌ها را برای خود برمی‌گزیند. این افراد حس می‌کنند که بحران را پشت سر گذاشته‌اند و می‌دانند که ادامه مسیر چگونه است و مقصد کجاست.
2. وقفه هویت: این افراد در فرایند ایجاد هویت دچار وقفه می‌شوند و ارزش خاصی را برای خود انتخاب نمی‌کنند.
3. ضبط هویت: این افراد به ارزش‌های قبلی خود اتکا می‌کنند و گزینه‌های مختلف را بررسی نمی‌کنند و عمدتا ارزش‌های والدین و یا یک سری ارزش‌های قالبی و انعطاف ناپذیر را پذیرفته‌اند و عموما افراد متعصبی هستند.
4. پراکندگی هویت: فرد مسیر مشخصی در مورد پایبندی به ارزش‌ها ندارد و به مسائل بی‌تفاوت است.
عوامل موثر در شکل گیری هویت نوجوان
عوامل زیادی در شکل گیری هویت در نوجوانان نقش دارند که به مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌کنیم.
1. عوامل شناختی: توانایی‌های ذهنی فرد و قدرک تفکر او از جمله عواملی است که میتواند بر شکل گیری هویت تاثیر گذار باشد. هر چقدر که توانایی‌های شناختی فرد بالاتر باشد، مسیر رسیدن به هویتِ یکپارچه هموارتر می‌شود.
2. والدین: روشی که والدین در مورد تربیت فرزند خود پیش می‌گیرند در شکل گیری هویت تاثیر گذار است. اگر روش‌های تربیتی مبتنی بر عدم توجه و طرد فرزند باشد، نوجوان به مشکل بر می‌خورد و غالبا هویت پراکنده‌ای کسب می‌کند. اما اگر روش تربیتی والدین مبتنی بر همدلی، درک متقابل و دادن استقلال به نوجوان باشد، فرد هویت سازگارانه‌ای را کسب می‌کند. تربیت والدین بر دلبستگی و مراحل ایجاد دلبستگی کودکان تاثیر دارد، که نوع دلبستگی میتواند بر شکل گیری هویت در نوجوانی اثر بگذارد.
3. عوامل اقتصادی: تحقیقات نشان داده است که تنگنای اقتصادی مانند فقر به طور غیرمستقیم بر شکل گیری هویت تاثیر می‌گذارد و باعث می‌شود فرد نتواند به طور موثری در مسیر ایجاد هویت قدم بردارد.
4. جامعه و فرهنگ: فرهنگ و جامعه نقش مهمی در شکل گیری هویت دارند. فرد در حین شکل گیری هویت از ارزش‌های جامعه و فرهنگ به عنوان معیار مقایسه‌ای با ارزش‌هایی که برای خود انتخاب کرده استفاده می‌کند.
5. تفاوت های جنسیتی: انتظارات جامعه از دخترها و پسرها متفاوت است و این مساله عاملی تاثیرگذار در هویت اجتماعی فرد است. معمولا هویت دخترها در جهت همکاری، مراقبت و صمیمت شکل می‌گیرد، اما برای پسرها بیشتر مبتنی بر استقلال و خود مختاری است.
اگر هویت در نوجوان درست شکل نگیرد چه می شود؟
شکل گیری هویت در نوجوانان یکی از اساسی‌ترین مراحل زندگی افراد است. اگر هویت درست شکل نگیرد میتواند مشکلات زیادی را برای فرد ایجاد کند. این مشکلات هم در دوره نوجوانی اتفاق می‌افتد و هم تاثیرات دراز مدت می گذارد. بزهکاری، اعتیاد به مواد مخدر، اختلالات اضطرابی، افسردگی و رفتارهای خودکشی از جمله مواردی است که برای فرد مشکل ایجاد می‌کند. از آن جایی که والدین در نحوه هویت یابی نوجوانان نقش اصولی ایفا می‌کنند، با دریافت خدمات مشاوره روانشناسی و آگاهی از نحوه رفتار صحیح با نوجوان می‌توانند هدایتگر او در این گذار دشوار از کودکی به بزرگسالی باشند.
سوالات متداول
مهم‌ترین آسیب‌های عدم شکل گیری هویت در نوجوانان چیست؟
متاسفانه نوجوانانی که در هویت یابی ناموفق هستند، درگیر تعصبات افراطی و کجروی‌های اخلاقی می‌شوند که آن‌ها را به سوی بزهکاری، گرایش به مصرف مواد مخدر، رفتارهای ضد اجتماعی و... می‌کشاند.
رفتار والدین چقدر در شکل گیری هویت نوجوان موثر است؟
از آنجایی که کانون خانواده در دوران نوجوانی به رشد و شکل گیری هویت نوجوان و به حل بهتر چالش‌های دوران نوجوانی کمک می‌کند؛ رفتار صحیح با فرزندان در این سنین نیز در این امر تاثیر بسزایی دارد.
شما می توانید برای کسب اطلاعات بیشتر با مشاورین و متخصصان مجرب ما در روانشناس تلفنی گپچه در تماس باشید.
بیشتر بخوانید:
روانشناسی نوجوان و آگاهی ازمراحل رشد دوران نوجوانی
اشتباهات نوجوانی فرزند خود را چگونه مدیریت کنیم؟